Meditatie a.d.h.v. Gen 3:6-13 & Mat 25:35-40
Het is lastig om over schaamte te spreken, aangezien het ook schaamte oproept. Maar het is wel heel belangrijk, want schaamte is een fundamentele emotie en het speelt een belangrijke rol in ons geloofsleven. Als christenen spreken wij vaak over schuld. Maar schaamte is fundamenteler. Schuld gaat over wat wij hebben gedaan, maar schaamte gaat over wie wij zijn.
Nu, wat is schaamte? Schaamte functioneert als een soort intern alam die ons lichaam vertelt dat wij in gevaar zijn. Wij beginnen te blozen, onze hartslag gaat omhoog en wij zoeken naar de snelste route uit deze situatie. Schaamte heeft ook een sturende werking op ons gedrag. Als wij denken dat een bepaalde actie leidt tot schaamte, dan maakt dat vaak dat wij iets niet doen.
Laat mij een voorbeeld geven. Vorige week waren wij met de kerk een weekend naar de zee. Iemand vroeg mij of zij mijn laptop mocht lenen om iets voor de zondagsdienst op voor te bereiden. Nu heb ik niet iets te verbergen, maar toch voelde ik mij er heel ongemakkelijk bij. Wie mijn laptop heeft, heeft toegang tot mijn mails, de berichten die ik verzend naar mijn vriendin, de video suggesties die het YouTube algoritme naar voren schuift op basis van video’s die ik eerder heb gekeken. Dit is allemaal hele persoonlijke informatie. Ik merkte dat ik mij schaamde, want ik was kwetsbaar. En wat doe je wanneer je je schaamt, je probeert het te bedekken, zodat anderen jouw kwetsbaarheid niet kunnen zien.
Eén van de eerste verhalen in de Bijbel gaat over schaamte. Het eerste wat Adam en Eva deden nadat ze van de vrucht van kennis van goed en kwaad hadden gegeten was zich kleden met vijgenbladeren, en daarna verborgen ze zich voor God. En dit deden ze omdat ze naakt waren. Instinctief bedekken wij onze schaamte. We houden het uit het oog, voor onszelf en anderen. We proberen er niet aan te denken, want het maakt ons kwetsbaar. Dingen die beschamend zijn kunnen ons isoleren. We kunnen erom afgewezen worden, en verstoten. Dus wij proberen het te bedekken zodat niemand het ziet.
En dan lezen wij die bekende woorden uit het Mattheüsevangelie:
Want Ik had honger en jullie gaven Mij te eten, Ik had dorst en jullie gaven Mij te drinken. Ik was een vreemdeling en jullie namen Mij op, Ik was naakt en jullie kleedden Mij. Ik was ziek en jullie bezochten Mij, Ik zat gevangen en jullie kwamen naar Mij toe.” (Mattheüs 25:35-36)
Meestal wanneer wij over deze tekst spreken dan betreft het anderen. Wij moeten eten en drinken geven aan de hongerigen en dorstigen, de vreemdeling ontvangen, de naakte bekleden en de zieken en gevangene bezoeken. Kortom, wij moeten zorg dragen voor de meest zwakke, arme en kwetsbare mensen. En daar doe ik vandaag niets van af. Ja, daartoe zijn wij geroepen. Dat moeten wij doen. Maar vandaag wil ik u een andere invalshoek meegeven.
Het is namelijk ook een tekst die wij als een spiegel kunnen lezen: Honger, dorst, vreemdeling, naakt, ziek, schuldig en gevangen. Dit zijn omstandigheden waar onze ziel in verkeert. Nou, dat is kwetsbaar! Genoeg om u voor te schamen. Het is makkelijker om naar de andere te kijken en de ander te helpen. Daar kunnen wij ons trots over voelen. Wij kunnen zelfs in de valkuil trappen door te denken dat wij weten hoe de ander zijn of haar leven moet leiden zodat hij of zij niet meer hongerig, dorstig, vreemd, naakt, ziek en gevangen is. Maar door dit soort teksten te sterk op anderen te projecteren en vooral de focus te leggen op de kwetsbaarheid bij mensen die ver van u afstaan, kan het ook als een schild gaan werken.
Vaak verwaarlozen wij de schadelijke effecten die schaamte heeft op onze ziel omdat wij het verstoppen, omdat wij die pijnlijke waarheid niet onder ogen willen komen: U heeft honger, u heeft dorst, u bent een vreemdeling, u bent naakt, u bent ziek, u zit gevangen. Dit zijn omstandigheden waar uw ziel en mijn ziel in verkeren. Vaak projecteren wij onze aandacht op alle misstanden buiten ons. Wij kunnen ons daar vreselijk over opwinden. Wij kiezen partij en wij hebben de juiste mening. Wij protesteren, wij ondernemen actie, we gaan de problemen van de wereld oplossen. Alles om maar niet de gebrokenheid in ons eigen hart, ons eigen huis, ons eigen gezin, ons eigen leven te zien. Want daar ligt de kwetsbaarheid. Daar ligt de schaamte.
Jezus stierf aan een kruis. Zelf dacht ik altijd dat dit was omdat de kruisdood de meest pijnlijke dood is. Maar laatst kwam ik erachter dat dit helemaal niet klopt. Hoe vreselijk de kruisdood ook is, er zijn pijnlijkere manieren om te sterven. Het kruis is een symbool van schaamte. Moet u voorstellen wat ze met hem deden. De soldaten trokken de kleren van Jezus uit, zodat hij naakt was. Ze namen hem mee naar een berg, en hieven hem omhoog. Ze stelden hem tentoon aan een kruis zodat iedereen hem kon zien. Zijn armen waren wijd uitgestrekt en vastgenageld zodat hij niets kon bedekken. Vaak als wij in de kerk Jezus aan het kruis afbeelden doen we er een lapje voor. Waarom? Omdat het beschamend is om naar te kijken. Hij was naakt, vervreemd van de rest, gevangen, op weg naar de dood. Hij droeg zijn schaamte, en deelde daarmee in onze schaamte. Zijn lichaam werd het brood voor onze hongerige hart. Zijn bloed werd de wijn voor onze dorstige ziel.
Jezus daalde af in onze schaamte, en zo ontstond er een veilige ruimte waar wij onze schaamte kunnen tonen en dragen. Als protestanten zijn wij het een beetje vergeten, maar in de Bijbel wordt meerdere keren gesproken over het belijden van zonde. Ik zou dit ook wel het belijden van schaamte willen noemen; het uitspreken van gebrokenheid en zwakheid. En waar dit in de wereld leidt tot veroordeling en dood, leidt het bij Christus tot genezing en leven. Waar de naaktheid in de wereld wordt uitgelachen, wordt het in Christus omarmt en bedekt. Jezus zei het heel mooi bij zijn hemelvaart in Lucasevangelie, en ik parafraseer: ‘Ik zal jullie met de kracht uit de hemel bekleden.’ (Luc. 24:49) En de apostel Paulus zei in zijn eerste brief aan de gelovigen in Korinthe:
Want het vergankelijke lichaam moet worden bekleed met het onvergankelijke, het sterfelijke lichaam met het onsterfelijke. En wanneer dit vergankelijke lichaam is bekleed met het onvergankelijke, dit sterfelijke met het onsterfelijke, zal wat geschreven staat in vervulling gaan: ‘De dood is verslonden en overwonnen.’ (1 Korinthe 15:53-54)
Wij hoeven niet langer net als Adam en Eva onze schaamte te bedekken. Nee, wij mogen voor God komen, volledig, met al onze schaamte. En wij mogen zeggen: ‘Hier ben ik, in al mijn kwetsbaarheid. Ik heb honger. Ik heb dorst. Ik ben naakt. Ik voel mij vervreemd. Ik ben ziek. Ik zit gevangen.’ En in die kwetsbaarheid komt God naar ons toe en bekleed ons met glorie.